Bolnica "Sveti vračevi" Bijeljina
Oftalmologija i COVID-19
Od decembra 2019. godine bolest izazvana virusom korona (COVID-19) postala je globalna pandemija, izazvana visokoprenosivim teškim akutnim respiratornim sindromom korona virusom 2 (SARS-CoV-2).
Od deklaracije Svjetske zdravstvene organizacije o pandemiji koronavirusne bolesti 2019 (ili COVID-19) 11. marta 2020. godine, mnoge zemlje širom svijeta, uključujući BiH, uvele su zaključavanje širom zemlje. Rutinske zdravstvene usluge su otkazane, a pacijentima je savjetovano da izbjegavaju posjete bolnicama, osim ako nije neophodno, kako bi se rizik od prenosa COVID-19 sveo na minimum, što je dovelo do značajnih poremećaja u pružanju zdravstvene zaštite i njege pacijenata.
Očne manifestacije i prenosivost
U početku je bilo nekoliko izvještaja o crvenilu i iritaciji očiju kod pacijenata sa COVID-19 i anegdotalnim i objavljenim, što sugeriše da je konjunktivitis očna manifestacija SARS-CoV-2 infekcije.
Kako je konjunktivitis često očno stanje, oftalmolozi su možda prvi medicinski stručnjaci koji su pregledali pacijenta sa COVID-19. Zapravo, jedan od prvih pružalaca zdrastvenih usluga koji je izrazio zabrinutost u vezi sa širenjem korona virusa kod kineskih pacijenata bio je dr Li Venliang, doktor medicine, oftalmolog. Kasnije je umro od COVID-19 i vjerovalo se da je zaražen virusom od asimptomatskog pacijenta sa glaukomom u svojoj klinici.
Do sada je potvrđeno prisustvo virusa u tjelesnim sekretima kao što su pljuvačka, nosni sekret i suze; međutim, njegov prenos putem konjunktive još je u fazi istraživanja, mada njegovo prisustvo u konjunktivi nameće mogućnost njegovog prenosa preko oka, posebno oftalmolozima.
Iako je objavljena velika zabrinutost zbog infekcije COVID-19, stečene očnim prenosom, osnovni mehanizam ovog prenosa trenutno nije razjašnjen.
Sada postoje brojni objavljeni izvještaji o pacijentima sa COVID-19 koji su ili imali konjunktivitis kao prvi ili jedini znak bolesti ili su razvili konjunktivitis tokom hospitalizacije zbog teške forme bolesti COVID-19. U mnogim od ovih izveštaja, mRNK SARS-CoV-2 identifikovana je pomoću RT-PCR na brisevima konjunktive. U jednoj studiji zarazni virus je kultivisan iz brisa oka. ACE2 je ćelijski receptor za SARS-CoV- Nekoliko studija je pokazalo ekspresiju mRNK za ACE2 u ljudskim epitelnim ćelijama konjunktive. Ekspresija proteina ACE2 dokazana je u konjunktivi imunohistohemijom, ali da li epitel konjunktive podržava snažnu virusnu replikaciju SARS-CoV-2 ostaje nerazjašnjeno. Moguće je da se SARS-CoV-2 prenosi u konjunktivu aerosolom ili kontaktom ruka-oči, a zatim se lokalno replicira. Ali, takođe je moguće da pacijenti koji su okularno izloženi virusu koji se prenosi vazduhom mogu razviti COVID-19 kada se virus prenosi u nazofarinks prirodnom drenažom vodenih suza.
Mnogi oftalmolozi širom svijeta zaraženi su tokom rutinske ili vanredne prakse, kako su zabilježile njihove zdravstvene institucije. Blizina oftalmologa i pacijenta povećava šansu za infekciju. Prisustvo virusa SARS-CoV-2 u suzama pacijenata, sa ili bez očnih simptoma, sugeriše kontaminaciju kroz konjunktivu u manevrima koji zahtijevaju intimnu procjenu konjunktive ili direktan kontakt sa konjunktivom; međutim, mogućnost prenosa drugim rutama je i dalje prisutna.
Kontaktna sočiva i COVID-19
Trenutno dostupni savjeti za širu javnost su oprečni jer američki Centar za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) tvrdi da „nema dokaza koji ukazuju na to da su nosioci kontaktnih sočiva u većoj opasnosti od sticanja COVID-19 nego oni koji nose naočare“. Takođe se tvrdi da bi „rastvori za čišćenje, dezinfekciju i čuvanje kontaktnih sočiva na bazi vodonik-peroksida trebalo da budu efikasni i protiv virusa Sars-Cov2“. Dok Američka oftalmološka akademija savjetuje prelazak na naočare jer ljudi koji nose kontaktna sočiva više dodiruju lice zbog povećane iritacije oka sočivom. Trenutni podaci su nedvosmisleni za savremene rastvore za čišćenje sočiva koja sadrže vodonik-peroksid za potpunu dezinfekciju virusa. Još nije urađena studija koja bi proučila efikasnost trenutnih rastvora za čišćenje sočiva i dezinfekciju SARS-CoV-2. Kako ruke ostaju vektor za širenje mikroba koji se skupljaju na kontaktnim sočivima, značaj higijene ruku ne može se više naglasiti, jer su to preporučili i CDC i SZO. Takođe, treba poštovati higijenu ruku prije nanošenja i uklanjanja kontaktnih sočiva. Ovaj savjet treba da se slijedi kako bi se smanjio rizik od zaraze virusom. Kontaktna sočiva treba odmah ukloniti i baciti ako se oko zarazi.
Toksičnost lijekova koji se koriste za liječenje COVID-19 i efekti na oko
Dugotrajna upotreba hlorokina i hidroksihlorokina može dovesti do toksične retinopatije, ali se to ne očekuje niti može vidjeti tokom kratkog perioda upotrebe za liječenje COVID-19. Ribavirin se nije mnogo koristio za COVID-19, ali je poznato da uzrokuje retinopatiju, okluziju vene mrežnjače, serozno odvajanje mrežnjače, nearteritičnu ishemijsku optičku neuropatiju i bolest Vogt-Kojanagi-Harada (VKH). Interferon je povezan sa retinopatijom, VKH, konjunktivitisom, uveitisom, optičkom neuropatijom, ulkusom rožnjače, defektima epitela i Sjogrenovim sindromom. Objavljeno je da tocilizumab prouzrokuje cotton-wool eksudate i krvarenja u mrežnjači. Poznato je da sistemski kortikosteroidi izazivaju kataraktu, glaukom i centralnu seroznu horioretinopatiju. Takođe, mora se naglasiti veliki rizik za razvoj gljivične infekcije kod predisponiranih osoba.
Preporuke za prevenciju
Bolnički epidemiolozi i stručnjaci za kontrolu infekcija širom svijeta preporučuju ličnu zaštitnu opremu, kako bi se spriječilo kako respiratorno, tako i okularno prenošenje. To je podstaklo oftalmologe da preporuče zaštitne mjere specifične za njihovu specijalnost koje su razmatrale mogućnost ovih puteva zaraze. Smjernice su dolazile iz različitih oftalmoloških društava, uključujući Društvo oftalmologa RS, kao i od ljekara iz bolnica i institucija koji su željeli da podijele svoja mišljenja o tome kako se nositi sa ranim danima pandemije. Smjernice su se odnosile na trijažu i dalje upućivanje pacijenata, lična zaštitna sredstva za ljekare kao i za pacijente, dezinfekciju radnih površina i opreme.
Napredak oftalmologije u Bolnici „Sveti vračevi“ Bijeljina
Pružaoci zdravstvenih usluga nalaze se na prvoj liniji borbe protiv ove pandemije COVID-19 i suočavaju se sa mnogim izazovima. Ova pandemija bi mogla trajati mjesecima ili čak godinama sa značajnim uticajem na oftalmološku praksu. U našoj ustanovi, pokušavajući da održimo ravnotežu između bezbjednosti i ekonomskog tereta, smo usvojili politiku parcijalnog smanjenja kapaciteta rada uz strogu primjenu sigurnosnih protokola kako bismo zaštitili i osoblje i pacijente.
Pandemija COVID-19 i njene posljedice pokazuju važnost većih ulaganja u zdravstvene ustanove. U toku same pandemije naša ustanova, na čelu sa direktorom prof. dr Zlatkom Maksimovićem, je obezbijedila savremene aparate za dijagnostiku bolesti mrežnjače i očnog živca, OCT i UZ sa A i B skenom, kao i terapijske alate – YAG laser za liječenje glaukoma zatvorenog ugla i sekundarne katarakte.
Učenje na daljinu i konferencije i kursevi na mreži su alternativna rješenja tokom trenutne situacije i to će možda biti i poslije pandemije. Međutim, hirurška obuka je i dalje izazov na globalnom nivou. Uz potpunu podršku menadžmenta naše Ustanove u toku epidemije, a u skladu sa preporukama Instituta za javno zdravlje RS te smjernicama eminentnih oftalmoloških udruženja, organizovana je kontinuirana edukacija mladih ljekara o najsavremenijoj operaciji katarakte PHACO metodom koja je trenutno zlatni standard u svijetu, a sama operacija se smatra ključnom u oblasti oftalmologije i osnova je oftalmološkog hirurškog obrazovanja.
Dr Daliborka Ješurić, načelnik Odjeljenja za oftalmologiju JZU Bolnice „Sveti vračevi“ i dr Radoš Trifković, specijalista oftalmologije
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
