SANU: Izložba u Galeriji
Vladan Đorđević, portret neumornog stvaraoca
Akademik dr Vladan Đorđević - reformator vojnog saniteta i civilne zdravstvene službe u Srbiji XIX veka
Prvi srpski školovani hirurg u modernom smislu te reči
Akademik dr Vladan Đorđević, osnivač Srpskog lekarskog drustva, Crvenog krsta Srbije, utemeljitelj medicinskog zakonodavstva, jedna je od najznačajnih ličnosti srpske istorije XIX veka
Poslednjih nekoliko godina SANU svaku godinu posvećuje svom istaknutom članu. Organizuju se izložbe, predavanja naučni susreti. Tako je bila godina Jovana Cvijića, Mihajla Petrovića Alasa, Stojana Novakovića. Prošla godina je bila posvećena Slobodanu Jovanoviću, a ovu 2020. godinu SANU posvećuje dr Vladanu Đorđeviću, izložbom u Galeriji – VLADAN ĐORĐEVIĆ - PORTRET NEUMORNOG STVARAOCA.
Na izložbi u Galeriji SANU mogu se videti lični predmeti akademika dr Vladana Đorđevića, njegova lična medicinska oprema, knjige, fotografije i umetnički portreti iz različitih perioda njegovog života. Mnoge fotografije se prvi put javno izlažu. Može se videti čak i stolica na kojoj je doktor sedeo za radnim stolom. Tu su i umetnički portreti dr Vladana Đorđevića i slike, diplome i priznanja koja je dobijao širom sveta. Za svoj rad dobio je više od 30 domaćih i stranih priznanja. Nagrađen i ordenjem iz Rusije, Austrije, Italije, Grčke, Rumunije, Persije, Nemačke, Turske. Svaki period života dr Vladana Đorđevića prati poseban pano sa tekstom koji je bogato ilustrovan.
“Akademik dr Vladan Đorđević je bio svestrana ličnost, ogromne radne energije ne samo u medicini već i u politici, diplomatiji, književnosti, istoriografiji, da ne pominjemo desetine autorskih i prevedenih stručnih knjiga. Odlično je znao grčki, francuski, nemački, ruski i turski jezik“, naglašava akademik dr Radoje Čolović, predsednik Srpskog lekarskog društva i predsednik Organizacionog odbora SANU za obeležavanje 176 godina od rođenja dr Vladana Đorđevića.
Dr Vladan Đorđević je nesumnjivo jedna od najkrupnijih figura Srbije krajem XIX i početkom XX veka. Lekar po obrazovanju, prvi hirurg u Srbiji, u modernom smislu te reči, ostavio je velike tragove u različitim društvenim oblastima. Modernizacijom i savremenim zakonodovstvom mnogo je zadužio srpsku vojsku i srpski vojni sanitet. Napisao je četiri toma „Istorije srpskog vojnog saniteta u XIX veku“ na dve i po hiljade stranica. Zatim je bio načelnik Sanitskog odeljenja ministarstva unutrašnjih dela, što je ekvivalent današnjem ministarstvu zdravlja . Zatim je u Srbiju uveo najmodernije evropsko sanitetsko zakonodavstvo. Za to je dobio priznanja velikog broja uglednih medicinskih stručnjaka tog vremena. Srpsko lekarsko društvo osnovao je 1872. a 2022. godine će proslaviti 150 godina postojanja. Dr Vladan Đorđević, zajedno sa kolegama, 1876. osnovao je i Srpsko društvo Crvenog krsta, odnosno Crveni krst Srbije. Zatim, Prvo beogradsko društvo za gimnastiku koje je kasnije preraslo u dva društva: „Dušan Silni“ i „Sokolski pokret“. Pisao je romane, pripovetke, memoare, putopise, dramska i istoriografska dela i dela iz istorije medicine. Najvažniji radovi su: istorijski romani „Kočina krajina“ i „Car Dušan”; drama „Narod i velikaši”, istoriografska dela “Kraj jedne dinastije”, “Srpsko-turski rat”,”Srbija i Turska”, “Crna Gora i Austrija 1814-1894”, zatim memoarsko delo “Uspomene”- panorama kulturnih i društvenih prilika Srbije XIX i XX veka i kapitalno delo iz istorije medicine “Istorija srpskog vojnog saniteta”.Njegovo obimno književno delo može poslužiti kao izvor za proučavanje kulturne, društvene i političke istorije srpskog naroda druge polovine 19. veka. Bibliografija akademika dr Vladana Đorđevića sadrži više od 500 naslova.
Dr Vladan Đorđević kao utemeljitelj medicinskog zakonodavstva u Srbiji, nacionalni delatnik i kulturni poslenik, pokrenuo je i uređivao medicinske časopise “Narodno zdravlje” i “Srpski arhiv za celokupno lekarstvo”.
Dr Đorđević je inicirao i izdavanje časopisa „Otadžbina“ 1875. godine. Taj časopis je bio najbolji srpski časopis za književnost, nauku i kulturu poslednjih decenija devetnaestog veka. Smatrao ga je za pitanje časti i sam ga finansirao i uređivao. Časopis je izlazio do 1892. godine.
Poreklo
Vladan Đorđević je rođen u Beogradu 1844. godine. Njegovi roditelji poticali su iz cincarskih porodica, koje su zbog tursko-albanskih pogroma napustile svoju postojbinu Vlahoklisuru, u severnoj Grčkoj, tada u Osmanskom carstvu. Otac Đorđe izučio je apotekarski zanat i postao apotekar turskog garnizona u Beogradu. U srpsku službu je prešao 1845. godine na mesto lekarskog pomoćnika u Vojnoj bolnici. Pošto se bavio i lečenjem u varoši je bio poznat kao „Hećim “. Cincarsko prezime Džimo promenio je u Đorđević.
Majka Vladana Đorđevića, Marija, potiče iz poznate beogradske cincarske porodice Leko. Porodica Leko, krajem 19. i početkom 20. veka bila je jedna od najuglednijih beogradskih trgovačkih porodica.
U braku Đorđa i Marije Đorđević rođeno je šestoro dece od kojih je samo Vladan doživeo odraslo doba. Na rođenju, u duhu grčko-cincarske kulture, kum mu je nadenuo ime oca medicine -Ipokrat (Hipokrat), poželevši mu da nadmaši svog oca i postane pravi lekar.
To ime je Đorđević nosio sve do mature kada je, na predlog Đure Daničića, počeo da koristi narodnije ime Vladan, kao prevod drugog dela svog imena (kratija. gr.- vladavina).
Od 1849 -1854. mladi Đorđević pohađa grčku osnovnu školu u Beogradu. Kasnije,1854. godine, nakon smrti majke, otac prelazi s porodicom u Sarajevo, otvara modernu apoteku, a mladi Đorđević pohađa srpsku školu. Vladan je u Sarajevu razvio jak nacionalni osećaj i ljubav prema srpskoj istoriji. Posle nekoliko godina u Sarajevu, otac sa porodicom se vraća na službu u Beograd, a mladi Vladan pohađa beogradski Licej.
Pod uticajem Josifa Pančića i Stevana Mačaja, okružnog lekara iz Knjaževca, opredelio se za studije medicine. Godine 1863. dobija stipendiju srpske vlade i upisuje medicinu u Beču. Tada su medicinu u Beču predavali čuveni profesori, najveći autoriteti toga doba. Po završetku studija, 1869. godine, upisuje specijalizaciju iz hirurgije i završava je u Beču 1871. godine kod čuvenog profesora i hirurga Teodora Bilrota. Po završetku studija imao je četiri diplome, doktora medicine, doktora hirurgije, magistra akušerstva i operatora. Dr Đorđević je bio prvi školovan hirurg u modernom smislu te reči u Srbiji.
Da bi usavršio svoje hirurško znanje, uz dopuštenje srpske vlade, odlazi u Francusko-pruski rat 1871. i uključuje se u rad pruskog saniteta. U ovom ratu u blizini Frankfurta dr Đorđević je organizavao ratnu bolnicu, što mu je donelo vojni čin i pohvale čuvenog nemačkog hirurga Bernarda fon Langenbeka.
Po dolasku u Beograd 1871. godine otvara ordinaciju u nekadašnjem Hotelu „London“ i radi privatno. Kasnije, krajem te godine, zapošljava se u vojsci kao vojni lekar. Postaje šef hirurškog odeljenja u vojnoj bolnici na Paliluli. Potom je u Artiljerijskoj školi držao predavanja vojnim bolničarima iz vojne higijene. Tom prilikom je i napisao udžbenik „Načela vojne higijene“.
Te 1871. godine se ženi dr Đorđević. Paulina Bitner, Austrijanka, bila je ljubav Vladana Đorđevića još iz njegovih studentskih dana u Beču. Venčali se u Beogradu 1871. Paulina je primila pravoslavnu veru, dan pred venčanje, i šest decenija delila dobro i zlo sa svojim suprugom. Imali su 11 dece, od kojih je samo troje nadživelo roditelje.
Društveni rad
Dr Vladan Đorđević 1872. god. osniva Srpsko lekarsko društvo i pokreće časopis Srpski arhiv za celokupno lekarstvo. Od 1873. godine, dr Đorđević postaje lični lekar kneza Milana. Januara 1876. godine inicijator je i jedan je od glavnih osnivača Srpskog društva Crvenog krsta.
Vojsku napušta 1879. godine i postaje načelnik Sanitetskog odeljenja Ministarstva unutrašnjih dela (ministarstvo zdravlja). Mnogo truda dr Đorđević je ulagao i u zdravstveno prosvećivanje naroda i suzbijanje nadrilekarstva. U tom cilju, 1881. god. je pokrenuo i uređivao časopis „Narodno zdravlje”. Poučni tekstovi pisani su popularnim, lako razumljivim, jezikom. Kao načelnik Sanitetskog odeljenja Ministarstva unutrašnjih dela, 1879. sačinio je Predlog zakona o uređenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja, koji je skupština usvojila 30. marta 1881.
– Koliko je tome studiozno pristupio, govori podatak da je nacrt zakona preveden na nemački i francuski i poslat na adrese 400 stručnih institucija u Evropi, s molbom da pošalju mišljenja i komentare. Ocene su bile više nego laskave. Čak su pojedini delovi tog pravnog akta kasnije ugrađeni u austrijsku i švedsku zdravstvenu regulativu. Propisi koje je uobličio Đorđević bili su na snazi više od 40 godina – ističe akademik dr Radoje Čolović.
Gradonačelnik Beograda
Kad je postao predsednik beogradske opštine 1884/1885. Beograd je imao oko 35 hiljada stanovnika i 4420 kuća. Dr Đorđević je inicirao uvođenje plinskog svetla (javne rasvete), vodovoda i kanalizacije te kaldrmisanje beogradskih ulica. Za njegovog kratkog mandata (dao ostavku 1885), utemeljena je služba gradske čistoće, a počelo je i sređivanje Savskog keja. Groblje sa Tašmajdana izmestio je na Novo groblje, koje su mnogi stariji Beograđani upamtili kao “Vladanovac”. Zasađeno je 1300 stabala drveća i udvostručen broj uličnih fenjera. Zalagao se za red, rad, disciplinu i odgovornost. Njega nisu volele ni beogradske domaćice, jer je uveo stroge kazne za one koje ne čiste travu ispred kuće, kao i za ostavljanje i bacanje đubreta nasred ulice.
Usponi i padovi
Posle objavljivanja radova u Lagenbekovom arhivu za kliničku hirurgiju dr Vladan Đorđević je 1869. izabran za redovnog člana Srpskog učenog društva, a 1889. postaje redovni član Celokupne srpske kraljevske akademije.
Osim zdravstvenih dužnosti u vojci i državnoj upravi, akademik dr Vladan Đorđević je dva puta bio ministar i diplomatski izaslanik u Atini i Carigradu. Od 1897. do 1900. godine, bio je predsednik vlade i ministar inostranih dela.
Preko glave je preturio dve dinastije, ratove s Turcima i Bugarima, a tokom Prvog svetskog rata bio je uhapšen i interniran u Austriju. Nije izbegavao teške političke borbe, tvrdo braneći svoje stavove, ma koliko bili nepopularni.
Prolazio je kroz periode padanja u nemilost na dvoru, bio je tri puta penzionisan i dva puta kažnjavan. Čak je zbog navodnog odavanja državnih tajni dopao i šestomesečnog zatvora. Bolestan i usamljen, umro je 31. avgusta 1930. u sanatorijumu u Badenu, mestu kod Beča.
Znanje je sloboda
Multimedijalnu izložbu u SANU prati i izuzetan film o dr Vladanu Đorđeviću, koji se povremeno emituje posetiocima.
“Moj cilj je bio da proniknem u ličnost dr Vladana Đorđevića, da saznam razloge zbog kojih je on radio toliko raznovrsno na mnogim poljima, ali i da predstavim njega kao izvanrednu ličnost, koja se na najbolji način iskazala u svemu što je radio,“ kaže autor izložbe dr Jelena Jovanović Simić. “Bila sam opterećena podeljenošću mišljenja istoričara i javnosti o dr Đorđeviću, neki su ga hvalili drugi kritikovali. Trudila sam se da nađem sredinu i da se ne opredelim. Bilo mi je teško da iz sadržajnog života i mnoštva informacija napravim jednu muzejsku priču koja je sadržajna, zaokružena i ne opterećuje mnoštvom podataka. Akademik Vladan Đorđević je smatrao da niko ne sme da se bavi samo onim za šta se školovao, tu je razlog zašto je otišao u druge oblasti. Govorio je da sloboda našeg naroda može da se ostvari samo kroz znanje i prosvećivanje,“ ističe Dr Jelena Jovanović Simić.
Da ništa osim osnivanja Srpskog lekarskog društva i Crvenog krsta nije uradio, akademik dr Vladan Đorđević bi zaslužio poštovanje i večno pamćenje svog naroda. SANU će se u narednim mesecima potruditi da podseti javnost na njegov lik i delo, nadamo se da će neka veća ulica ili bulevar u Beogradu dobiti ime po doktoru Vladanu – najavljuje akademik dr Radoje Čolović.
SANU planira i izdavanje knjige na srpskom i engleskom „Vladan Đorđević – život, delo, vreme”, a u pripremi za objavljivanje je i obimna memoarska rukopisna zaostavština.
Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
