JNU Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske
Sindrom bolesne zgrade
Svjetska zdravstvena organizacija je 1982. godine potvrdila postojanje sindroma bolesne zgrade (Sick building syndrome - SBS) kao naziv za skup simptoma i zdravstvenih smetnji koje se pojavljuju kod duže izloženosti i pri većim koncentracijama fizičkih agenasa, biološke i hemijske kontaminacije u zgradama, koji uglavnom djeluju udruženo. U medicinsku literaturu pojam SBS uveden je 1994. godine.
U osnovi sindroma bolesne zgrade je loš kvalitet unutrašnjeg vazduha (Indoor air quality - IAQ), što može biti posljedica lokacije, manjkavosti projekta, primijenjenih građevinskih materijala, unutrašnje opreme, kao i neadekvatnog održavanja objekata.
Za SBS su karakteristični nadražaji sluznica oka, grla, nosa, neurotoksični i simptomi respiratornog sistema, kožni i hemoosjetilni simptomi. Većina štetnosti u unutrašnjem vazduhu djeluje dugoročno smanjujući otpornost prema infekcijama i izazivajući ili pospješujući hronične opstruktivne bolesti pluća i razvoj karcinoma. Iako se od sindroma bolesne zgrade ne umire neposredno, kumulativni efekti mogu postati hronični poremećaji.
Radikalni slučaj rušenja najpoznatije „bolesne zgrade“ St. John’s House, Bootle - Merseyside u Engleskoj 2001. godine izazvao je dodatnu zabrinutost u svjetskoj stručnoj i najširoj javnosti i pokrenuo kompleksna naučna istraživanja SBS-a. Primjenom saznanja medicine, geobiologije i bioarhitekture razvijen je holistički pristup za rješavanje sindroma bolesne zgrade kao globalnog problema, posebno u vezi sa zahtjevima za povećanje energetske efikasnosti zgrada, koji impliciraju visok stepen njihove hermetičnosti, a time i povećanje koncentracije zagađivača unutrašnjeg vazduha.
Kako ovo kod nas nije bilo prepoznato, JNU Institut za zaštitu i ekologiju RS – Banjaluka je još 2012. godine realizovao višegodišnji naučnoistraživački projekat Arhitektura i zdravlje, finansijski podržan i od Ministarstva nauke i tehnologije RS. Istovremenim obuhvatanjem i koreliranjem ekološkog, građevinskog, tehnološkog i zdravstvenog podsistema, istraživanjima je izvršena sistemska analiza faktora sindroma bolesnih zgrada. Predstavljeni rezultati ovog interdisciplinarnog naučnog istraživanja priznati su u naučnoj javnosti, što nas je učvrstilo na poziciji lidera u ovoj oblasti. Veliko interesovanje za rezultate istraživanja problema sindroma bolesne zgrade pokazuje i najšira javnost, što je za nas je posebno značajno, jer je razvoj svijesti o očuvanju zdravlja u kontekstu održivog građenja naš prioritetni zadatak i cilj. S tom svrhom je na sajt Instituta www.institutzei.net postavljen informativni i edukativni materijal o sindromu bolesne zgrade.
Uzročnici sindroma bolesne zgrade su: biološke, hemijske i fizičke štetnosti koje uglavnom djeluju udruženo.
Biološke štetnosti
Mnogo je vrsta bioloških zagađivača: gljivice, plijesni (buđi), virusi, bakterije, polen (pelud), mikroskopski insekti itd.
Američka agencija za životnu sredinu (EPA) je 1991. godine sprovela istraživanje, čiji je cilj bio da se ustanovi pri kakvim uslovima životne sredine postaje moguća kolonizacija mikroorganizmima na građevinskim materijalima i konsekventni razvoj izvora kontaminacije. Nedovoljna ventilacija, vlaga i temperatura unutrašnjeg vazduha su se pokazali kao zajednički i neizostavni faktor. Posebno loše održavani ventilacioni sistemi (klima-uređaji) pogoduju razmnožavanju ovih mikroorganizama koji negativno utiču na zdravlje, ali i na trajnost zgrada. Njihovo redovno održavanje od posebne je važosti, jer vlažna, prljava i tamna mjesta unutar njih čine plodno tlo za razvoj i razmnožavanje mikroorganizama. Postoje izvještaji koji ukazuju na to da su toksigenične vrste buđi potencijalno opasne kada sistemi za klimatizaciju postanu ozbiljno zagađeni. Vjerovatno najopasnija od svih jeste buđ Stachybotrys chartarum, poznata po tome što proizvodi veoma jake mikotoksine, koji imaju imunosupresivna svojstva.
Neki biološki zagađivači okidač su za razne alergijske reakcije, uključujući hipersenzitivni pneumonitis (sindrom u kojem su kašalj, otežano disanje i umor posljedica senzibilizacije, a kasnije alergijske reakcije na antigene iz vanjske sredine), zatim alergijski rinitis i neki tipovi astme. Simptomi zdravstvenih problema uzrokovanih biološkim zagađivačima mogu biti: suzenje očiju, kijavica, kašalj, kratak dah, vrtoglavica, letargija, groznica i problemi s probavom. Djeca, stariji ljudi i svi koji već imaju oboljenja disajnih puteva i alergije su posebno ugroženi.
Hemijske štetnosti
Isparljiva organska jedinjenja (Volatile organic compounds – VOCs) se emituju kao gasovi iz nekih čvrstih materija i tečnosti. VOCs uključuju niz hemikalija, koje isparavaju pri sobnoj temperaturi, a mogu imati kratkoročno i dugoročno nepovoljne zdravstvene efekte. Širok je raspon proizvoda koji emituju VOCs: premazi (boje i lakovi) koji se nanose na zidove i stropove zgrade, na opremu i ugradne dijelove (drvo, metal, plastika), sredstva za čišćenje, dezinfekciju i odmašćivanje. Njihova povećana koncentracija, koja je u zatvorenom prostoru i do deset puta veća nego na otvorenom, može ostati u vazduhu dugo nakon što je aktivnost završena. Izvor VOCs-a su i tepisi, itisoni i sl. za čiju se izradu koriste razna ljepila i boje koji sadrže formaldehid, aceton, derivate benzena i drugih isparljivih organskih jedinjenja.
Najčešće isparljivo organsko jedinjenje je formaldehid, bezbojni gas oštrog mirisa, na koji treba obratiti naročitu pažnju kod izgradnje, renoviranja i opremanja objekata, jer se u obliku formaldehidnih smola i sintetskih ljepila (karbamid-formaldehidna, fenol-formaldehidna, melamin-formaldehidna) primjenjuje u drvnoj industriji za drvene ploče od uslojenog drveta – furnirske ploče (šperploče) i ploče od usitnjenog drveta – iverica, lesonit, laminat, OSB i MDF (medijapan) ploče, te u stolarskim sastavima. Bitan je sastojak građevinskih pjena za prozore i vrata. Ima ga i u sintetičkim proizvodima, bojama i lakovima. Napominjemo da nova generacija ekoloških boja ne sadrži rastvarače i ne emituje VOCs materije i o tome svakako treba voditi računa kod njihovog izbora.
Fizičke štetnosti
Vlaga u vazduhu je važan uslov da bi se postigla udobnost prostora, naročito kod ljudi sa zdravstvenim problemima povezanim s disanjem. Ali vazduh može apsorbovati izvjesnu količinu vlage (relativna vlažnost vazduha, izražava se u procentima), što zavisi od temperature. Što je viša temperatura vazduh može primiti više vodene pare. Zagrijavanjem isušujemo hladan i vlažan vazduh i povećavamo njegovu sposobnost apsorpcije vodene pare. Pri padu temperature vazduha zasićenog vlagom, višak vlage se kondenzuje. Ako takvi uslovi traju duže vrijeme, dolazi do nastanka plijesni na zidovima, podovima, drvenim prozorima i vratima. Plijesan je jedan od najčešćih uzroka sindroma bolesne zgrade i bitno ugrožava zdravlje osoba koje u takvim prostorima borave.
Osvjetljenje je kompleksan pojam koji uključuje količinske i kvalitativne objektivne i subjektivne komponente. Svjetlost je važan faktor za održavanje života i funkcionisanje većine bioloških ritmova u tijelu te ima nekoliko odlika koje posebno utiču na ljudsko zdravlje, a to su vrsta (dnevno i vještačko), jačina, dužina izloženosti i spektar.
Sa zdravstvenog aspekta preporučuje se maksimalno korištenje dnevnog svjetla, čiji je spektar najugodniji za ljudsko oko. Obezbjeđenje dovoljne i odgovarajuće prirodne osvijetljenosti i osunčanosti stambenih prostorija jedan je od najvažnijih elemenata zdravih zgrada.
Buka je čujna akustična energija. Nivo buke, njena priroda i frekvencija preko dozvoljenih granica može štetno djelovati na fiziološko i psihološko zdravstveno stanje, čemu se danas u svijetu poklanja velika pažnja. Štetno dejstvo buke nije ograničeno samo na organ sluha. Buka se ubraja u stresogene faktore i utiče na poremećaj psihosomatskog zdravlja
Zračenja - Ljudski organizam je osjetljiv na zračenja koja utiču na različite organe tijela. U početku su smetnje blage i opšte prirode (nesanica, vrtoglavice, lako zamaranje, depresivna stanja, ubrzanje ritma srca sa poremećajem srčane frekvencije, loša probava i koncentracija). Osim neizbježnih prirodnih, danas su u velikoj mjeri prisutna i tehnička zračenja, koja se mogu značajno smanjiti pa i potpuno eliminisati. Njihovi izvori su konstrukcija i forma građevine, građevinski materijali, izolacije, cjevovodi i provodnici, veliki metalni objekti i namještaj te električni uređaji. S obzirom na obim upotrebe, armirani beton je najznačajniji izvor poremećaja prirodnog električnog polja, pa u savremenim armiranobetonskim zgradama više nema normalnog električnog stanja, zbog čega su one tzv. „Faradejev kavez“. Svjetska naučna istraživanja su pokazala da je u betonskim i čeličnim zgradama, iznad četvrtog sprata za 57% više bolesti nego na nižim spratovima.
Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske je lider u oblasti istraživanja sindroma bolesne zgrade.
Usvajajući najsavremenija svjetska naučna, tehnološka i tehnička dostignuća, u skladu s međunarodnim normama, standardima i metodologijom, opremljeni najsavremenijim licenciranim i akreditovanim laboratorijama, su naši naučni i stručni radnici, kroz četiri decenije profesionalnog djelovanja, ostvarili značajne rezultate na očuvanju životne sredine, zdravlja i zaštiti na radu. Očekujemo nadogradnju zakonske regulative u oblasti obaveznog periodičnog monitoringa zdravstvene ispravnosti zgrada, na način kako je to definisano zakonskom obavezom za segment ispitivanja bioloških i hemijskih štetnosti, kao posebno važnim parametrima u zdravstvenim ustanovama.
Javna naučnoistraživačka ustanova
Institut za zaštitu i ekologiju
Republike Srpske, Banjaluka
Vidovdanska 43, 78000 Banjaluka
ekoinstitut@inecco.net
www.institutzei.net
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
