Doc. dr Martin Popević, ESRS sertifikovani somnolog, specijalista medicine rada
Poremećaj spavanja
Spavanje je složen fiziološki proces za koji se smatra da ima ulogu u obnavljanju fizičkih i mentalnih funkcija, očuvanju energetske efikasnosti organizma i regulaciji različitih hormonalnih i metaboličkih osobina. Ovaj proces je homeostatske prirode, pri čemu nespavanje pojačava potrebu za spavanjem do tačke kada je nemoguće održati budnost i obratno, određen broj sati spavanja dovodi do situacije kada je s daljim spavanjem nemoguće nastaviti. Nagon za spavanjem je urođen i, kao što je prethodno rečeno, neodoljiv u dužem periodu (najduži period bez spavanja je oko 11 dana, zabeležen tokom jednog eksperimenta obavljenog šezdesetih godina prošlog veka). Spavanje je ujedno i povratni proces koje se prirodno ponavlja na svakih 24 sata (od ovoga dolazi i naziv „cirkadijalan“, odnosno nešto što traje „približno jedan dan“). U spavanju se javlja relativna perceptivna isključenost iz okoline, uz neke specifične karakteristike kao što su fizičko umirenje, nekomunikativnost i smanjenje kognitivnih procesa. Prag za buđenje i reaktivaciju se povisuje kako spavanje postaje dublje. Tokom spavanja se javljaju i specifične promene u biološkim procesima (disanje, rad srca, sekrecija hormona, termoregulacija).
Mnogo je teže postaviti - definisati šta je to normalno spavanje. Buysse i saradnici smatraju da su najznačajniji elementi zdravog sna njegovo trajanje i kvalitet, efikasnost spavanja, odgovarajući cirkadijalni raspored spavanja, kao i nivo budnosti u toku sledećeg dana koji omogućuje normalno funkcionisanje.
Spavanje, odnosno poremećaje spavanja i bioloških ritmova, proučava multidisciplinarna grana medicine koja se naziva medicina spavanja (somnologija). Ovo je mlada grana medicine koja obuhvata delove nekoliko drugih medicinskih grana, psihijatrije, neurologije, interne medicine i drugih oblasti medicine. Iako je spavanje bilo sa interesom posmatrano kroz vekove, njegovo intenzivno naučno proučavanje je počelo tek početkom i sredinom 20. veka, prvenstveno potaknuto otkrićem EEG aktivnosti, a zatim i faza spavanja.
Fiziološke uloge spavanja
Spavanje je bitno za očuvanje dobrog fizičkog, kognitivnog i psihološkog blagostanja. Svi su svesni činjenice da je san adekvatnog kvaliteta i trajanja jedan od preduslova očuvanja zdravlja, ali na koji način se to dešava, i dalje nije potpuno razjašnjeno. Iako spavanje postaje sve kraće kako starimo, sama potreba za njim ostaje ista tokom celog životnog veka.
Većina teorija posmatra spavanje kao neodvojivi deo cirkadijalnih procesa, sa ulogom u konzervaciji energije (spuštanje telesne temperature, usporenje srčane i respiratorne frekvencije, tonusa mišića, sniženje nivoa metabolizma), ali i restoraciju funkcija organizma kroz homeostatske procese i održanje neuronskih mreža. Novija istraživanja, sprovedena na animalnim modelima, su ukazala da san igra ulogu i u konsolidaciji i stabilizaciji pamćenja povezanih sa emocijama, regulaciji raspoloženja i otklanjanju intersticijalnih neurotoksičnih produkata metabolizma.
Poremećeno spavanje dovodi do narušavanja mnogobrojnih procesa u organizmu, poput funkcija ćelijskog imuniteta i sekrecije citokina, sa posledičnim usporavanjem procesa odbrane i oporavka organizma nakon oštećenja (zarastanje rana, angiogeneza). Deprivacija sna je praćena porastom cirkulišućeg kortizola, što može dovesti do usporenog zarastanja rana i porasta rizika od ozbiljnih infekcija. Tokom normalnog sna dolazi do porasta sekrecije hormona rasta i prolaktina čime se stimuliše anabolizam proteina. Nasuprot tome, deprivacija sna vodi u porast sekrecije kortikosteroida, energetske potrošnje i katabolizam proteina, koji sa svoje strane otvaraju prostor oportunističkim infekcijama.
Poremećaji spavanja
Poremećaji spavanja su veoma zastupljeni u opštoj populaciji. Mnogobrojne epidemiološke studije pokazuju da oko 10% punoletnog stanovništva pati od insomnije, a da trećina nije potpuno zadovoljna svojim spavanjem. Starije osobe imaju procentualno još više problema sa spavanjem.
Prema međunarodnoj klasifikaciji poremećaja spavanja (International Classification Of Sleep Disorders Third Edition), razlikujemo šest osnovnih kategorija poremećaja spavanja:
Insomnije
Poremećaji disanja u snu
Centralni poremećaji hipersomnolence
Poremećaji cirkadijalnog ritma budnost - spavanje
Parasomnije
Poremećaji pokreta povezani sa snom
Insomnija
Insomnija (nesanica) nastaje usled poremećaja regulacije ciklusa budnost - spavanje i manifestuje se kroz teškoće sa uspavljivanjem, kratkim ili isprekidanim spavanjem, ili spavanjem koje dovoljno traje, ali je lošeg kvaliteta, u uslovima postojanja generalno povoljnih okolnosti za spavanje. Insomniju često prate kognitivni poremećaji različitog stepena i poteškoće u obavljanju svakodnevnih aktivnosti. Prevalenca oboljenja je u rasponu od 6-33% populacije u zavisnosti od definicije. Ova kategorija obuhvata hroničnu i akutnu formu poremećaja. Nesanica se često javlja i kao jedan od simptoma drugih psihičkih i fizičkih poremećaja, praćena osećajem umora, malaksalosti i padom koncentracije.
Nesanica je posebno prisutna kod psihijatrijskih pacijenata (poremećaji afekta, anksiozna stanja, psihoze i dr.). Ako se uzme u obzir da je česti uzrok sekundarne nesanice upotreba lekova koji imaju stimulišući efekat, regulisanje nesanice u ovoj grupi pacijenata često predstavlja izazov.
Centralni poremećaji hipersomnolence
Narkolepsija je oboljenje koje nastaje usled poremećaja sekrecije hipokretina i regulacije ciklusa budnost - spavanje, još nejasne etiologije, sa posledičnom pojavom izražene prekomerne pospanosti, katapleksije i drugih fenomena REM spavanja kao što su hipnagogne halucinacije i paraliza u spavanju. Oboljenje se razvija postepeno, podjednako kod oba pola, sa prvim manifestacijama u periodu adolescencije. Prekomerna pospanost je svakodnevna, progresivna, uz pojavu napada zaspivanja, trajanja oko 20 minuta, jednom ili više puta dnevno.
Idiopatska hipersomnija je oboljenje porekla centralnog nervnog sistema koje se karakteriše normalnim ili produženim trajanjem noćnog spavanja, uz prekomernu dnevnu pospanost.
Sindrom nedovoljnog spavanja se javlja kod osoba koje se svojevoljno izlažu deprivaciji noćnog spavanja (porodične i radne obaveze) u toku dužeg perioda, sa posledičnom progresivnom prekomernom dnevnom pospanošću. Kod njih ne postoji problem usnivanja i održanja sna kao ni značajni psihički ili fizički poremećaji. U situacijama kada izostane pritisak obaveza (vikend u odnosu na radni dan) osoba spava produženo u pokušaju da nadoknadi propušteno vreme sna.
Poremećaji cirkadijalnog ritma
Osnovni problem u ovoj grupi oboljenja predstavlja neusaglašenost endogenog cirkadijalnog ritma osobe i egzogenog ritma, nametnutog od društvenog okruženja (smenski rad, promena vremenskih zona). Posledično, kada joj se nametne društveno prihvaćen raspored spavanja (npr. 23h do 7h), tokom budnog stanja osoba dobija izraženu pospanost i potrebu za spavanjem i obrnuto u vreme kada bi trebalo da spava, osoba ne može da zaspi. Odložena faza spavanja je najčešći oblik poremećenog cirkadijalnog ritma i ona se kao primarni poremećaj javlja kod 0,15% populacije. Kao sekundarni poremećaj, obično indukovan socijalnim aktivnostima, povišeno je učestala naročito u adolescentskoj i postadolescentskoj populaciji. Poremećaj odložene faze spavanja se manifestuje nesposobnošću uspavljivanja sve do ranih jutarnjih časova, tj. nemogućnošću buđenja u željeno vreme (buđenje je odloženo obično za onoliko za koliko je odloženo uspavljivanje) te posledičnim teškoćama u obavljanju svakodnevnih aktivnosti, uključujući i školu, zbog umora i pospanosti.
Parasomnije
Parasomnije predstavljaju neprijatne ili neželjene fenomene koji se dešavaju dominantno ili isključivo tokom perioda spavanja. Inicijalno se smatralo da se radi o jedinstvenom fenomenu uglavnom u okviru psihijatrijskih bolesti, međutim, utvrđeno je da se radi o heterogenoj grupi poremećaja nezavisnih od mentalnih oboljenja.
Osnovne manifestacije parasomnija su kompleksni motorni ili bihejvioralni događaji, tj. pokreti, ponašanja, emocije, percepcije, snovi i aktivnosti autonomnog nervnog sistema na početku sna, tokom sna ili prilikom razbuđivanja. Ovi događaji mogu biti štetni i potencijalno opasni za pacijenta i njegovu okolinu i dovesti do povrede (ponekad i smrtnog ishoda) poremećaja spavanja, zdravstvenih problema kako kod pacijenta, tako i kod osoba u neposrednoj okolini. U parasomnije spadaju konfuziona razbuđivanja, hodanje u snu, noćne more, poremećaji ishrane, vezani za san, halucinacije u snu, izolovana paraliza u snu, noćno mokrenje, kao i parasomnije uzrokovane upotrebom lekova.
Poseban oblik predstavlja REM bihejvioralna insomnija kod koje prekomerna motorička aktivnost nastaje tokom REM faze, kada osoba „odigrava“ svoje snove. Obično se javlja kod starijih osoba, odnosno kod upotrebe nekih lekova (prvenstveno SSRI antidepresanti).
Poremećaji pokreta povezani sa spavanjem
Najznačajniji poremećaji iz ove grupe su sindrom nemirnih nogu („Restless legs syndrome“ - RLS), sindrom periodičnih pokreta ekstremiteta u snu („Periodic limb movement syndrome“ - PLMS), grčevi u nogama povezani sa snom, poremećaji pokreta usled drugog oboljenja ili upotrebe lekova. Osnovna osobina ovih poremećaja su relativno jednostavni, često stereotipni pokreti koji se javljaju na početku ili tokom sna. Ritmični pokreti ekstremiteta mogu biti prisutni i u budnom stanju (RLS), ali se produžuju ili pogoršavaju tokom sna. Fragmentacija spavanja i prekomerna dnevna pospanost su neophodni elementi kliničke slike za postavljanje dijagnoze ovih oboljenja.
Poremećaji disanja u spavanju
Ova kategorija obuhvata više poremećaja, kao što su sindrom opstruktivne apneje u spavanju, centralne apneje u spavanju, hipoventilacioni i hipoksemični sindrom povezan sa spavanjem.
Sindrom opstruktivne apneje u spavanju je najčešći poremećaj u spektru poremećaja disanja u spavanju, i predstavlja hronično oboljenje sa karakterističnim ponovljenim prekidima u disanju tokom spavanja usled potpunog ili delimičnog kolapsa mekih struktura u gornjim disajnim putevima. Ovaj prekid disanja je praćen padom saturacije oksihemoglobina kiseonikom i/ili buđenjem.
Osnovni patofiziološki mehanizmi OSA, intermitentna hipoksija i fragmentacija sna su odgovorni za širok dijapazon sekundarnih oštećenja zdravlja.
OSA je često prisutna kod osoba sa kardiovaskularnim poremećajima (arterijska hipertenzija, srčana insuficijencija, atrijalna fibrilacija, ishemijska bolest srca) i predstavlja nezavisni faktor rizika za nastanak navedenih bolesti. Smatra se da približno 50% pacijenata sa arterijskom hipertenzijom boluje od OSA, a oboljenje je često povezano sa non-dipping obrascem hipertenzije i porastom krvnog pritiska kod pacijenata sa rezistentnom formom arterijske hipertenzije. OSA se često javlja udruženo ili kao agravator hronične opstruktivne bolesti pluća (tzv. Overlap sindrom) i bronhijalne astme. Postoji jasna korelacija između prisustva OSA i metaboličkih poremećaja, poput insulinske rezistencije, dijabetesa melitusa i metaboličkog sindroma. OSA se često može naći i kod osoba obolelih od depresije, gastroezofagealnog refluksa i malignih oboljenja.
Kod pacijenata sa nedijagnostikovanom ili nelečenom formom bolesti se pored prekomerne pospanosti javljaju i poremećaji neurokognitivnih funkcija. Otežana je motorna koordinacija i brzina reagovanja. Kao posledica ovih oštećenja, dolazi do problema u obavljanju svakodnevnih aktivnosti, uključujući i radne zadatke. Prisutan je pad radne sposobnosti, a sa druge strane dolazi do povećanja rizika od povređivanja na radu i odsustvovanja sa posla. Vozači oboleli od OSA češće učestvuju i stradaju u saobraćajnim nezgodama.
Najnoviji podaci ukazuju da skoro milijardu ljudi uzrasta 30-70 godina u svetu trenutno boluje od neke forme opstruktivne sleep apnee, od čega preko 400 miliona ljudi (više od 45%) boluje od umerene do teške forme OSA koja zahteva ozbiljno lečenje.
Na osnovu konzervativnih procena, smatra se da najmanje 500.000 ljudi u Srbiji ima umereni ili teški oblik OSA koji zahteva lečenje.
Prema našem iskustvu, od pojave prvih simptoma do javljanja lekaru najčešće prolazi više od 10-15 godina. Većina pacijenata zna da ima neke od karakterističnih simptoma (hrkanje, prekidi u disanju i gušenje tokom sna, isprekidan san, često noćno mokrenje, jutarnja glavobolja, pospanost) ili znakova bolesti (gojaznost, visok krvni pritisak, dijabetes melitus, hipotireoza...), ali se ne javljaju lekaru iz nekoliko razloga.
Pre svega, svoje tegobe pripisuju karakteristikama pola („svi muškarci hrču“), uzrasta, umoru usled posla, obilnoj ili neadekvatnoj ishrani, konzumiranju alkohola i slično.
Drugo, većina specifičnih tegoba je vezana za spavanje i pacijenti ih sami ne primećuju. Često je razlog obraćanja lekaru žalba bračnog partnera ili ukućana, koji primećuju da pacijent glasno hrče i guši se u snu.
Treći razlog kasne dijagnostike je, nažalost, neinformisanost o osobinama i posledicama nelečene bolesti.
Poseban izazov predstavlja odlazak pacijenta sa neprepoznatom OSA kod izabranih lekara koji su prva linija odbrane zdravlja. Lekari uglavnom prepoznaju simptome OSA ako ih pacijent jasno naglasi (hrkanje, gušenje u snu i sl.) Međutim, i ovde izostaje informisanost o drugim karakteristikama i posledicama nelečene sleep apnee, kao i znanje gde i kako uputiti pacijenta na dalja ispitivanja.
U Srbiji i BiH se problemom OSA bavi mali broj lekara različitih specijalnosti, od pulmologa, kardiologa, specijalista ORL, neurologa do specijalista medicine rada i psihijatara. U većini slučajeva do ovih lekara nije lako doći, pošto su često angažovani na pregledima i lečenju ne samo pacijenata sa OSA, nego i drugih pacijenata iz svoje oblasti.
Sve navedeno značajno prolongira vreme potrebno za postavljanje dijagnoze i lečenje ljudi koji boluju od OSA. Smatra se da preko 80% pacijenata koji zahtevaju hitnu terapiju još nije dijagnostikovano.
Smatra se da su glavni faktori rizika za pojavu OSA: muški pol, uzrast (srednje do starije životne dobi), gojaznost centralnog tipa, povećan obim vrata, građa lica, hrkanje, konzumiranje alkohola i cigareta, menopauza i postojanje prethodnih oboljenja (sindrom policističnih jajnika, neurološki i neuromuskularni poremećaji).
Muški pol
OSA predstavlja oboljenje sa jasno većom prevalencom kod muškaraca, ali odnos učestalosti obolevanja muškarci:žene se menjao tokom godina, od inicijalnih 60:1 do sadašnjih 1-4:1 u korist muškaraca. Razlozi su višestruki, od pogrešne pretpostavke da se radi o isključivo bolesti muškaraca, preko razlika u kliničkoj slici, pa sve do nedovoljnog prepoznavanja simptoma od strane pacijentkinja i lekara. Muškarci češće prijavljuju prekomernu pospanost, njihove žene češće prijavljuju hrkanje i prekide u disanju, dok žene sa OSA češće prijavljuju umor, malaksalost i simptome depresije, a heteroanamnestički podaci od njihovih bračnih partnera često izostaju u ovom slučaju. OSA se ređe dijagnostikuje kod žena u premenopauzalnom periodu, pa se pretpostavlja i zaštitni efekat ženskih polnih hormona.
Gojaznost
Gojaznost povećava verovatnoću OSA za 2-10 puta, najviše kod osoba srednje životne dobi. Postoji više prepoznatih mehanizama uticaja gojaznosti, kao što je izmena građe gornjih disajnih puteva usled depozicije masti u parafaringealnim jastučićima i tkivu jezika, zatim poremećaj ventilacije pluća usled nagomilavanja masti u predelu grudnog koša i abdomena. Samo 10-15% populacije sa dijagnozom OSA ima indeks telesne mase u fiziološkim granicama.
Uzrast
Najveća prevalenca se kod muškaraca očekuje u 55. a kod žena u 65. godini. Kod osoba starije dobi, postoji povećana sklonost ka kolapsu gornjih respiratornih puteva zbog smanjenja elastičnosti pluća kao i zbog redukcije potpornog tkiva ždrela i opadanja efikasnosti kontrakcije mišića ždrela.
Kraniofacijalne karakteristike
Kod pacijenata sa OSA opisana je niža položenost hioidne kosti, elongacija mekog nepca, uvećan jezik, hipertrofija krajnika, uvučena donja vilica i mikrognatija.
Od ostalih faktora rizika, treba pomenuti prisustvo menopauze (gubitak mišića, pad tonusa, redistribucija masnog tkiva), pušenje (hronična inflamacija gornjeg respiratornog trakta, povećan otpor protoku vazduha, smanjena reaktivnost ždrela, fragmentacija spavanja), konzumiranje alkohola (redukcija tonusa mišića dilatatora ždrela, hipoventilacija) ili lekova (narušavanje kvantiteta ili kvaliteta sna, poremećaj tonusa mišića). Od značaja je i genetska predispizicija, kao npr. polimorfizam prostaglandin E2 receptor (PTGER3) gena i receptora lizofosfatidične kiseline 1 (LPAR1) gena, etnička pripadnost, ali i prisustvo određenih hroničnih oboljenja.
Dijagnoza OSA
Zlatni standard za dijagnozu sindroma opstruktivne apneje u spavanju je celonoćna kompletna polisomnografija, tzv. tip I polisomnografije (PSG) koja podrazumeva celonoćno simultano praćenje većeg broja fizioloških parametara (moždana aktivnost, disanje, rad srca, aktivnosti mišića lica i ekstremiteta) i ponašanja pacijenta tokom procesa spavanja u cilju identifikacije mogućih poremećaja spavanja. Analiza dobijenih polisomnografskih zapisa se radi prema međunarodno utvrđenim standardima Američke akademije za medicinu sna (AASM).
S obzirom na to da se radi o relativno složenoj i skupoj dijagnostičkoj proceduri, koja zahteva hospitalizaciju pacijenta, u poslednjih nekoliko godina se preporučuje manje zahtevno ispitivanje, tzv. portabilna kardiorespiratorna poligrafija (tip III PSG).
Ova dijagnostička procedura podrazumeva praćenje manje parametara (pre svega na račun indikatora spavanja i faza sna – EEG, EOG) i pogodna je za primenu kod pacijenata gde postoji sumnja da su tegobe isključivo uzrokovane opstruktivnim poremećajima disanja u spavanju. Osnovna prednost je lakoća izvođenja, mogućnost da pacijent sam postavi aparat, ispitivanje se izvodi u kućnim uslovima koji odgovaraju realnim karakteristikama spavanja pacijenta, a analiza zapisa je brža, čime pacijent za kraće vreme dolazi do dijagnoze i terapije.
Terapija OSA
Postoji nekoliko osnovnih opcija u lečenju bolesnika sa OSA.
CPAP/APAP
U praksi se najbolje pokazala primena kontinuirane terapije vazduhom koji se pod povećanim pritiskom (u odnosu na atmosferski pritisak) putem nazalne ili oronazalne maske tokom spavanja prenosi na gornje respiratorne puteve („Continous Positive Air Pressure“, CPAP, „Automated CPAP“, APAP), povećava intraluminalni pritisak vazduha i sprečava kolaps disajnih puteva koji se nalazi u osnovi opstrukcije. Osim toga, CPAP povećava volumen pluća na kraju ekspirijuma, učvršćuje zid ždrela, a doprinosi i poboljšanju funkcije mišića i redukciji edema mekotkivnih struktura ždrela.
CPAP terapija je u osnovi simptomatska i već nakon prve primene dovodi do značajne redukcije tegoba i objektivnih pokazatelja bolesti kod pacijenta, dok dugotrajna redovna primena sprečava pojavu posledica bolesti i umanjuje težinu ili olakšava terapiju komorbiditeta.
Ograničenja primene CPAP u velikoj meri proizlaze iz samog koncepta terapije, tj. celonoćnog korišćenja maske koja pokriva nos (i usta) pacijenta i disanja nasuprot povišenom pritisku vazduha.
Bihejvioralna terapija
Nerazdvojni deo tretmana OSA predstavlja korekcija loših navika u ishrani, poboljšanje kvaliteta i kvantiteta fizičke i radne aktivnosti, redukcija telesne težine, eliminacija ili velika redukcija konzumiranja alkohola, cigareta, psihoaktivnih supstanci koje negativno utiču na težinu i prognozu bolesti. Potrebno je rešiti problem drugih poremećaja zdravlja (komorbiditeta) i spavanja, koji dodatno pogoršavaju kliničku sliku OSA.
Poziciona terapija
Jedna od jednostavnih metoda lečenja OSA je tzv. poziciona terapija koja ima za cilj eliminaciju spavanja na leđima. Poznato je da učestalost i trajanje respiratornih događaja u većini slučajeva OSA zavisi od položaja tela pri spavanju. Najveći problem predstavlja spavanje na leđima. Modaliteti pozicione terapije su raznovrsni, od tzv. tehnike teniske loptice do primene različitih pojaseva i jastuka sa vibrirajućim ili zvučnim signalima, ali osnovni cilj je identičan, napraviti diskomfor pacijentu ako legne na leđa, a ne ometati san pri spavanju u lateralnim položajima, uz adekvatan položaj glave i vrata. Rezultati dosadašnjih istraživanja ukazuju na umereno smanjenje AHI, ali ne i tegoba bolesnika (pospanost, hrkanje).
Intraoralni protetski sistemi
Kod izvesnog broja pacijenata pozitivni efekti su ostvareni primenom oralnih protetskih sistema koji funkcionišu po principu izvlačenja/sprečavanja povlačenja jezika („Tongue protrusion devices“) ili donje vilice („Mandibular advancement devices“) tokom spavanja. Na taj način se sprečava zapadanje jezika i suženje ždrela, a poboljšava se tonus mišića i oblik ždrela. Postoji veliki broj ovih protetskih sistema, manjeg ili većeg stepena složenosti. Trenutne preporuke za primenu oralnih proteza se odnose na terapiju hrkanja, blagih do umerenih formi OSA, pacijenata sa kraniofacijalnim abnormalnostima i poremećajima zagrižaja, kao i pacijenata koji su odbili ili nisu imali efekata primenom CPAP-a.
Hirurška terapija
Postoji veliki broj hirurških intervencija nižeg ili višeg stepena složenosti i invazivnosti, koje se mogu koristiti u terapiji OSA. Ove metode su indikovane kao terapija prvog izbora samo kod pacijenata sa jasnim kraniofacijalnim deformitetima ili mekotkivnim abnormalnostima orofaringealne regije (hipertrofija tonzila, spušteno meko nepce, hipertrofisana dugačka uvula).
Najčešće korišćene procedure su uvulopalatofaringlopastika (UPPP), a u novije vreme maksilomandibularne intervencije. Traheostomija kao najinvazivnija od ovih procedura je dugo bila jedina terapija izbora, a danas predstavlja poslednju mogućnost kod pacijenata koji nisu reagovali na druge oblike tretmana.
Pokazano je da hirurške intervencije dovode do poboljšanja nazalnog i faringealnog prostora, smanjenja AHI, hrkanja i prekomerne pospanosti, ali i da se pozitivni efekti progresivno smanjuju u godinama nakon operacije. Invazivnost i moguće komplikacije ovih procedura zahtevaju pravilan izbor i prethodnu edukaciju pacijenata.
Druge metode
Medikamentozna terapija OSA se zasniva na modifikaciji kontrole ventilacije, strukture spavanja (supresijom REM) ili povećanja tonusa mišića dilatatora ždrela. U malim studijama se pokušava sa primenom tricikličnih antidepresiva, inhibitora ponovnog preuzimanja serotonina, holinergičkim agensima, acetazolamidom sa konfliktnim rezultatima.
Najnovija istraživanja pokazuju pozitivne efekte električne stimulacije n. hipoglossus-a putem elektroda iz potkožno ugrađenog sistema kod pacijenata sa umereno teškom i teškom OSA. Aktivacija nerva povećava toničnu i fazičnu aktivnost m. genioglosussa i stabilnost faringealnog dela disajnog puta. Registrovana su značajna smanjenja pospanosti, poboljšanja kvaliteta sna, smanjenja AHI, stepena i trajanja desaturacija, a efekti su perzistirali i nakon 18 meseci od početka primene.
Značaj edukacije u prevenciji poremećaja spavanja
Prevencija opstruktivne sleep apneje podrazumeva prevenciju faktora rizika na koje možemo uticati svojim ponašanjem. Prevencija OSA je u suštini promocija zdravog načina života, uz vođenje računa o navikama u ishrani, poboljšanje kvaliteta i kvantiteta fizičke i radne aktivnosti, redukcija telesne težine, eliminacija ili velika redukcija konzumiranja alkohola, cigareta, psihoaktivnih supstanci koje negativno utiču na težinu i prognozu bolesti. Prevencijom OSA se prevenira pojava i progresija drugih hroničnih oboljenja, kao što su gojaznost, povišeni krvni pritisak, dijabetes tip II, koja sama po sebi značajno povećavaju rizik od OSA.
Svako od nas mora za sebe naći način kako prekinuti taj „začarani krug“ neadekvatne ishrane (kako po kvalitetu, tako i po kvantitetu), nedovoljne fizičke aktivnosti, (zlo)upotrebe alkohola, cigareta i psihoaktivnih supstanci, prevelike količine stresa i nedovoljnog sna kako bismo smanjili rizik od nastanka ovih teških dugotrajnih bolesti modernog društva.
Mere higijene spavanja
Ograničiti spavanje u toku dana na manje od 20-30 minuta (duže spavanje u toku dana škodi noćnom spavanju, ali kratka dremka može okrepiti, popraviti raspoloženje i poboljšati funkcionisanje u drugom delu dana; treba uvek izbegavati dremanje u večernjim satima)
Izbegavati upotrebu kofeina i nikotina posle šest sati uveče
Fizička aktivnost u toku dana poboljšava noćno spavanje, međutim, kod nekoga vežbanje u toku večernjih sati može negativno uticati na uspavljivanje
Uveče jesti samo lagane obroke
Obezbediti izlaganje prirodnom svetlu u toku dana i ograničiti izlaganje jakom svetlu u večernjim satima (ovo obezbeđuje pravilan raspored lučenja melatonina)
Pratiti određenu rutinu pred spavanje, uključujući toplu kupku, čitanje knjige ili slušanje opuštajuće muzike; izbegavati aktivnosti koje mogu da fizički, mentalno ili emotivno preterano angažuju
Obezbediti prijatno okruženje za spavanje (sobna temperatura treba da bude niža – 16 do 18 stepeni C, svetlo prigušeno, prostor bez ambijentalne buke – ako treba, koristiti čepiće za uši)
Izbegavati nepotrebno ležanje u krevetu
U krevet ići tek kada nam se spava, ali tačno odrediti samo jedno vreme za ustajanje
Gledanje u sat u toku noći ne pomaže da se bolje spava.
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
