Evropska nedjelja prevencije karcinoma grlića materice
Prevencija i liječenje karcinoma grlića materice: Multidisciplinarni pristup i savremena radioterapija
Doc. dr sc. med. Kata Dabić Stanković, specijalista radiologije/radijacione onkologije, Affidea/IMC Banjaluka
Maligni tumori su na drugom mjestu uzroka smrti u ljudskoj populaciji. Iako se ne može govoriti o definitivnom mehanizmu obolijevanja od malignih tumora, utvrđeno je da su maligni tumori posljedica nastalih genetskih promjena i nedovoljne aktivnosti ili promjena u radu imunog sitema te da rak uglavnom pogađa starije osobe. To ide u prilog onkogenetičke teorije nastanka malignih tumora.
Otkrivanje i liječenje malignih tumora izuzetno je kompleksno i podrazumijeva učešće ljekara više specijalnosti (multidisciplinarnost). Slično je i kada je riječ o prevenciji malignih oboljenja.
Povodom Evropske nedjelje prevencije karcinoma grlića, odgovoriću na neka od osnovnih pitanja kad je riječ o dijagnozi karcinoma cerviksa uterusa i pojasniti postupke liječenja ove maligne bolesti. Posebno značajan segment je i informacija o mogućoj prevenciji, o čemu bi posebno trebalo da se povede računa.
Statistički podaci i HPV vakcina
U Republici Srpskoj od karcinoma grlića materice godišnje oboli oko 200 žena (incidenca je oko 18/100.000 žena ) dok je smrtnost oko 5/100.000.
Ovi podaci govore da je karcinom grlića materice četvrti uzrok smrtnosti u ženskoj populaciji, odmah poslije karcinoma kolona, karcinoma pluća, karcinoma jajnika i karcinoma dojke.
Rak grlića materice razvija se sporo i po pravilu mu prethode prekancerozne promjene ili intraepitelijalne neoplazije, uglavnom uzrokovane humanim papiloma virusima. S obzirom na to da ako se prekanceroza ili karcinom cerviksa uterusa otkrije u početnom stadijumu bolesti, liječenje (hirurgija, radioterapija, hemioterapija…) je veoma efikasno, a ako se otkrije u uznapredovalim stadijumima, izlječenje se može očekivati kod oko 30 odsto oboljelih.
Redovnim godišnjim kliničkim pregledima kod žena sa navršenom 21 godinom ili nakon stupanja u prvi seksualni odnos, a koji obuhvataju i cervikalni PAPA test (Papanikolau), a po potrebi i kolposkopiju, sa velikim stepenom sigurnosti se mogu otkriti prekancerozne promjene i adekvatno intervenisati, čime se predupređuje razvoj karcinoma cerviksa uterusa. Redovne kliničke preglede kod žena koje su stupile u seksualne odnose, neophodno je provoditi jednom godišnje ili po savjetu ordinirajućeg ginekologa, posebno ako je otkrivena PAPA test grupa 3. PAPA test grupa 5 definitivno ukazuje na prisustvo invazivnog karcinoma cerviksa uterusa.
Prevencija karcinoma grlića materice prvenstveno je povezana sa kritičkim pristupom izbora i broja seksualnih partnera, a što posebno podrazumijeva prevenciju zaražavanja humanim papiloma virusima (HPV). Procjenjuje se da je oko 80 odsto seksualno aktivnih osoba zaraženo HPV–om u nekom trenutku života. Danas se pouzdano zna da je karcinom cerviksa u više od 99,5 odsto slučajeva uzrokovan hroničnom, neliječenom infekcijom humanim papiloma virusima. Na osnovu toga se može zaključiti da osnovni vid prevencije oboljevanja od karcinoma cerviksa uterusa podrazumijeva primjenu HPV-vakcina kod žena u uzrastu od 14 do 16 godina, a prije stupanja u seksualne odnose.
U Republici Srpskoj devetovalentnu vakcinu protiv HPV-a u 2024. godini primilo je nešto više od 2.100 ženske djece uzrasta do 15 godina.
Kako je to rekao ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske – vakcina protiv HPV-a je dokazano naš najbolji put ka zdravijoj budućnosti. Novija istraživanja preporučuju vakcinaciju i muškaraca u sličnom uzrastu, kao vid prevencije pojave humanih papiloma virusa kod žena i u populaciji.
Simptomi karcinoma cerviksa uterusa često su nespecifični i rijetki, posebno u ranim stadijumima bolesti. U uznapredovalim stadijumima, pored nalaza PAPA test grupe 5, može se javiti i krvarenje između dva menstrualna ciklusa, krvarenje nakon seksualnog odnosa, neuobičajen iscjedak iz vagine, pa i bolovi u donjem dijelu stomaka.
Dijagnostika
Dijagnostika kod karcinoma cerviksa uterusa je multidisciplinarna i ostvaruje se u saradnji između ginekologa, patologa, radiologa i hirurga (ginekolog), a podrazumijeva primjenu tačno odrerđenih dijagnostičkih pretraga.
Poslije dobijanja pozitivnog nalaza PAPA test grupe 5 (često i 4), uzima se biopsija tkiva cerviksa i određuje histološki tip ćelija tumora i njihov gradus (tip i brzina diobe). Ultrazvučni pregled (UZ), pregledi karlice kompjuterizovanom tomografijom (CT) i magnetsko-rezonantnim imidžingom (MRI) primjenjuju se za određivanje lokalne i loko-regionalne uznapredovalosti bolesti, a pregled abdomena i pluća za određivanje stepena diseminacije (proširenja) bolesti.
Pregledi pozitronskom emisionom tomografijom (PET) se primjenjuju u specifičnim slučajevima kada za to postoje indikacije. Na osnovu svih ovih dijagnostičkih nalaza određuje se stadijum i uznapredovalost bolesti, najčešće prema FIGO (International Federation of Gynaecology and Obstetrics) klasifikaciji (I-IV).
Od posebnog značaja je činjenica da pacijentkinje sa karcinomom cerviksa uterusa u Republici Srpskoj imaju pristup svim dijagnostičkim pretragama kojima se određuje stadijum bolesti i predlaže/određuje način specifičnog onkološkog liječenja.
Liječenje
Liječenje pacijentkinja oboljelih od karcinoma grlića materice zavisi od više faktora, a posebno od uznapredovalosti, tj. stadijuma bolesti. Ne manje značajno je i opšte stanje pacijentkinje.
Odluka o načinu liječenja donosi se multidisciplinarno na konzilijumu, u saradnji ljekara različitih specijalnosti (ginekolog, radiolog, radijacioni onkolog…) a na osnovu prethodno sprovedenih dijagnostičkih procedura i terapijskih intervencija. Rani stadijumi bolesti (FIGO I-IIa; u selektovanim slučajevima i IIb) najčešće se liječe operativno, primjenom radikalne histerektomije sa adneksetomijom, po Wertheim–Meigs-ovoj metodi. Dostupni podaci govore da je petogodišnje preživljavanje operisnih pacijentkinja oko 77 odsto.
U zavisnosti od postoperativnog histo-patološkog nalaza moguća je primjena postoperativne (adjuvantne) radioterapije u selektovanim slučajevima i uz preventivnu hemioterapiju.
Kod uznapredovalih stadijuma bolesti (FIGO IIb-IV) primenjuje se radikalna radioterapija (spoljašnja/transkutana u kombinaciji sa unutrašnjom/brahiterapija) uz primjenu hemioterapijske potencijacije jednom nedjeljno cisplatinskim preparatom.
Uloga radioterapije u liječenju karcinoma cerviksa uterusa je da potpuno uništi/eradikuje ćelije primarnog tumora i tumora, kao i u slučajevima regionalno zahvaćenih limfnih čvorova. U cilju povećanja terapijske doze na sam tumor, primenjuje se i brahiterapija. Petogodišnje preživljavanje ovih pacijentica iznosi oko 65 odsto (kod FIGO IIB-IIIB/IIIC stadijuma).
Petogodišnje preživljavanje pacijentkinja sa uznapredovalom bolešću stadijuma FIGO IV, poslije sprovedene radioterapije je oko 40 odsto.
U Affidea/IMC Banjaluka, kod pacijentkinja oboljelih od karcinoma cerviksa uterusa (a i kod svih drugih tumorskih lokalizacija gdje god postoje indikacije) primenjuje se najsavremenija radioterapija (3D-CFRT – konformalna RT, IMRT – intenzitetom modulisana RT, VMAT – ark volumetrijski modulisana RT i savremena brahiterapija – BT). Transkutana radioterapija se sprovodi na najsavremenijm linearnim elektronskim akceleratorima (LINAC) a brahiterapija na savremenom brahiterapijskom uređaju sa iridijumskim radioaktivnim izvorom velike aktivnosti.
Planiranje radioterapije i izbor najoptimalnije tehnike zračenja, za svaku pacijentkinju se posebno, a u zavisnosti od stadijuma bolesti, prethodno sprovedenih terapijskih postupaka i opšteg stanja, planira individualno i multidisciplinarno. To podrazumijeva saradnju radijacionih onkologa, radiologa, medicinskih fizičara i radioloških tehnologa, pri čemu se strogo vodi računa da se tumor/meta ozrači maksimalnom dozom zračenja i da se osjetljivi zdravi organi i tkiva poštede maksimalno, kako bi se postigao dobar poslijeterapijski kvalitet života liječenih pacijentkinja i smanjila učestalost i težina poslije iradijacionih komplikacija.
Izodozno planiranje radioterapije se vrši korišćenjem posebnog CT uređaja (simulacija tretmana; pri čemu se vrši adekvatna vizuelizacija mete i osjetljivih organa i tkiva u njenoj blizini) i savremenih kompjuterskih programa za izodozno planiranje radioterapije, a dobijeni podaci se analiziraju (radijacioni onkolog i medicinski fizičar) kako bi se donijela odluka o najboljem terapijskom planu za svaku pacijentkinju posebno.
Da bi se adekvatno sprovela planirana radioterapija, pacijentkinje se u toku simulacije postavljaju u položaj koji u potpunosti odgovara položaju koji će se primjenjivati u toku radioterapije da bi se postigla potpuna reprodukcibilnost pri svakodnevnom zračnom tretmanu. Takođe, pacijentkinje dobijaju i adekvatnu podršku (medicinska, edukacija/informisanje i psihološka podrška), prije započinjanja radioterapije, kao i u toku i nakon sprovedene radioterapije. Stanje pacijentkinja se redovno kontroliše i u toku sprovođenja radioterapije i u okviru poslijeterapijskog praćenja.
Posebno značajna činjenica je i to da zaposleni Affidea/IMC Banjaluka permanentno prate razvoj radioterapije i drugih metoda liječenja oboljelih od karcinomom grlića materice i vrše implementaciju novih saznanja na bazi kritičke procjene, proizašle iz pristupa radioterapije zasnovane na dokazima (Evidence based Radiotherapy).
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
