Značaj upotrebe ultrazvuka u primarnoj zdravstvenoj zaštiti
Klin. ass. dr Dragan Vasin, radiolog. Centar za radiologiju, Univerzitetski klinički centar Srbije
Primarna zdravstvena zaštita (PZZ) predstavlja temelj svakog efikasnog zdravstvenog sistema. To je prvi nivo kontakta pojedinaca, porodice i zajednice sa nacionalnim zdravstvenim sistemom, gde se rešava najveći deo zdravstvenih potreba stanovništva. U centru primarne zdravstvene zaštite nalazi se izabrani lekar, koji je najčešće lekar opšte medicine, pedijatar ili ginekolog. PZZ je “ulazna tačka” u zdravstveni sistem. Kada god pojedinac ima zdravstveni problem, prva osoba kojoj se obraća je njegov izabrani lekar. Ovaj nivo zaštite mora biti lako dostupan svima, bez obzira na socijalni status ili mesto stanovanja. Izabrani lekar prati pacijenta kroz duži vremenski period, često godinama. Ovaj kontinuirani odnos omogućava lekaru da stekne dubok uvid u zdravstveno stanje pacijenta, njegove životne navike i porodičnu istoriju. PZZ se bavi širokim spektrom zdravstvenih problema – od akutnih bolesti (prehlade, infekcije), preko hroničnih stanja (dijabetes, povišen pritisak) do mentalnog zdravlja i preventivnih aktivnosti. Kada je pacijentu potrebna usluga specijaliste, izabrani lekar preuzima ulogu koordinatora. On upućuje pacijenta na dalje preglede, prikuplja sve nalaze i tumači ih u kontekstu celokupnog zdravstvenog stanja pacijenta. Time se osigurava da pacijent ne bude “izgubljen” u sistemu. Primarna zdravstvena zaštita je mnogo više od “čekaonice za specijaliste”. Ona je ključna za održavanje zdravlja nacije, rano otkrivanje bolesti i racionalno korišćenje resursa u zdravstvu. Jak i dobro organizovan sistem primarne zaštite, sa osnaženim izabranim lekarima, direktno vodi ka boljim zdravstvenim ishodima za celokupno stanovništvo. U tom cilju optimalnog zdravstvenog sistema svakako pomaže šira promena ultrazvuka u PZZ.
Ultrazvučna dijagnostika, kao neinvazivna, sigurna i široko dostupna metoda, sve više postaje nezaobilazan alat u ordinacijama lekara primarne zdravstvene zaštite. Njena integracija u svakodnevnu praksu donosi revoluciju u načinu zbrinjavanja pacijenata, omogućavajući bržu, precizniju i efikasniju dijagnostiku direktno na mestu prvog kontakta pacijenta sa zdravstvenim sistemom.
U program primarne prevencije aktivnije se mora uključiti izabrani lekar na nivou primarne zdravstvene zaštite koji je najviše u kontaktu sa pacijentom i apsolutno dobro poznaje njegove socioepidemiološke osobine koje su od značaja za primarnu prevenciju. Da bi optimalno ostvario svoju ulogu u tom smislu, izabrani lekar mora imati mehanizme kojima će pokazati kompetentnost i autoritet kod pacijenta a, istovremeno, svojim stručnim radom i praktično doprineti primarnoj ali i sekundarnoj prevenciji u različitim patološkim stanjima. Jedan od uspešnih alata koji mora posedovati jeste ultrazvučni aparat koji bi svakom lekaru opšte medicine omogućio povremene ciljane ultrazvučne preglede radi ne samo detekcije potencijalnih faktora rizika za malignitet, već eventualno i sam malignitet. Upotreba ultrazvuka u primarnoj zaštiti nudi brojne prednosti u odnosu na tradicionalni model, gde se pacijenti za svaku slikovnu dijagnostiku upućuju u specijalizovane centre. Lekar opšte prakse može odmah tokom pregleda da izvrši ultrazvučni pregled i dobije ključne informacije. Ovo dramatično skraćuje vreme do postavljanja dijagnoze. Pacijent ne mora da čeka danima ili nedeljama na termin kod specijaliste, što je posebno važno kod akutnih stanja poput bolova u stomaku, sumnje na duboku vensku trombozu ili probleme sa srcem. Ultrazvuk ne koristi jonizujuće zračenje, što ga čini potpuno bezbednom metodom koja se može ponavljati bez rizika za pacijenta. Omogućava lekaru da “zaviri” unutar tela i donese odluku zasnovanu na vizuelnom nalazu, a ne samo na osnovu kliničkog pregleda i simptoma.
Kada lekar primarne zaštite može sam da isključi ili potvrdi određena stanja, smanjuje se potreba za upućivanjem pacijenata na skuplje dijagnostičke metode poput CT skenera ili magnetne rezonance. Ovo dovodi do značajnih ušteda za zdravstveni sistem i smanjuje liste čekanja u bolnicama.
Rana i tačna dijagnoza je temelj uspešnog lečenja. Ultrazvuk omogućava rano otkrivanje bolesti, praćenje hroničnih stanja (npr. aneurizma abdominalne aorte) i brzu procenu urgentnih stanja, što direktno utiče na bolji ishod za pacijenta.
Lekar može koristiti ultrazvuk kao vodič prilikom izvođenja manjih intervencija, kao što su punkcije zglobova ili cista, što povećava uspešnost i sigurnost procedure.
Mogućnosti primene ultrazvuka u opštoj medicini su široke:
Pregled abdomena: Brza procena stanja jetre, žučne kese (kamenčići, upala), bubrega (kamen, zastoj urina), slezine, pankreasa i velikih krvnih sudova poput aorte (skrining na aneurizmu).
Kardiologija: Osnovna procena srčane funkcije, prisustva tečnosti u srčanoj kesi (perikardni izliv) i procena stanja donje šuplje vene kao pokazatelja volumenskog statusa pacijenta.
Muskuloskeletni sistem: Dijagnostika povreda mišića, tetiva, ligamenata, kao i prisustva izliva u zglobovima.
Vaskularni sistem: Skrining na duboku vensku trombozu (DVT) kod pacijenata sa otečenim i bolnim nogama, što je jedno od najvažnijih urgentnih stanja.
Ginekologija i akušerstvo: Potvrda rane trudnoće, provera vitalnosti ploda ili detekcija cista na jajnicima.
Urologija: Merenje zapremine bešike i procena rezidualnog urina nakon mokrenja, što je važno kod pacijenata sa uvećanom prostatom.
Glavni izazov za širu primenu ultrazvuka u primarnoj zaštiti jeste potreba za adekvatnom i kontinuiranom edukacijom lekara. Neophodno je da lekari prođu strukturisanu obuku kako bi bili kompetentni za samostalno izvođenje i interpretaciju nalaza. Pored toga, važna je i dostupnost kvalitetnih i sve više prenosivih ultrazvučnih aparata.
Na osnovu navedenog, uloga lekara u primarnoj zdravstvenoj zaštiti se značajno menja i osnažuje upotrebom ultrazvuka.
Njegova uloga više nije samo da sasluša simptome i uputi pacijenta specijalisti. Ona postaje mnogo aktivnija i centralnija u procesu dijagnostike i lečenja. Ključni aspekti te unapređene uloge su:
Brza i precizna dijagnostika: Lekar može odmah, tokom pregleda, da postavi ili isključi sumnju na mnoga stanja (poput kamena u žuči ili bubregu, duboke venske tromboze), što dramatično skraćuje vreme do početka lečenja.
Efikasnije upravljanje resursima: Time što samostalno rešava veći broj dijagnostičkih dilema, lekar smanjuje potrebu za slanjem pacijenata na skuplje preglede (CT, magnetna rezonanca) i smanjuje liste čekanja kod specijalista.
Povećana sigurnost za pacijenta: Lekar donosi odluke na osnovu direktnog vizuelnog nalaza, a ne samo na osnovu simptoma. Takođe, može bezbednije da izvodi manje intervencije, poput punkcija, koristeći ultrazvuk kao vodič.
Osnaživanje odnosa sa pacijentom: Pacijent dobija kompletniju uslugu i odgovore na svoja pitanja u jednoj poseti, što gradi veće poverenje u izabranog lekara.
Ukratko, lekar primarne zaštite postaje ključna figura koja ne samo da započinje, već u velikoj meri i završava dijagnostički proces za širok spektar uobičajenih zdravstvenih problema.
Šira upotreba ultrazvuka bi bila omogućena kroz optimizaciju uloge izabranog lekara/porodičnog lekara u primarnoj zdravstvenoj zaštiti kao stuba zdravstvenog sistema Republike Srbije - povratak kompetentnosti i autoriteta kod pacijenta, a istovremeno svojim stručnim ultrazvučnim radom i praktično doprinos primarnoj ali i sekundarnoj prevenciji u različitim patološkim stanjima, precizniji uvid u zdravstveno stanje pacijenta kroz česte ultrazvučne preglede koji bi se izvodili u ambulanti izabranog lekara, ranu detekciju maligniteta i progresije već dijagnostikovane maligne bolesti i njenih komplikacija - smanjenje stope mortaliteta kao i rasterećenje lekara na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite od velikog broja bazičnih ultrazvučnih pregleda. Radi izbegavanja potencijalnih grešaka u ultrazvučnoj dijagnostici na nivou primarne zdravstvene zaštite u slučaju nejasnog ultrazvučnog nalaza važna je komunikacija sa lekarima na višem nivou zdravstvene zaštite ili bi izabrani lekar pacijenta upućivao kod ultrazvučnog mentora na viši nivo zdravstvene zaštite radi ekspertskog ultrazvučnog pregleda.
Integracija ultrazvuka u primarnu zdravstvenu zaštitu predstavlja jedan od najznačajnijih iskoraka u modernoj medicini. Ona osnažuje lekara opšte prakse, stavlja pacijenta u centar zbivanja i čini zdravstveni sistem efikasnijim i dostupnijim. Uvođenjem ultrazvuka kao “stetoskopa 21. veka”, primarna zaštita dobija moćan alat koji transformiše dijagnostički proces i podiže kvalitet zdravstvene usluge na viši nivo.
Pogledajte galeriju
.png)
.jpg)
